Varikosel nedir?
Varikosel, testisin çevresinde bulunan toplardamarların normalden fazla genişlemesi sonucu oluşan ve testise zarar verdiği bilinen damar hastalığıdır.
Tıp terimiyle pleksus pampiniformislerin dilatasyonu olarak ifade edilebilir. Varikosel, yaş ilerledikçe testiste hasar verebilmekte ve erkek infertilitesinin (kısırlığının) en sık nedeni olarak tanımlanmaktadır. Erişkin erkekler içerisinde %15-22 arasında görülebilir, kısırlık nedeni ile başvuran erkeklerde bu oran yaklaşık %30-40’a kadar çıkabilmektedir. Erkek infertilitesinin düzeltilebilen en sık görülen patolojisi olan varikosel, farklı anatomik özellikleri nedeniyle sol tarafta daha sık görülür (%60-80). Her iki tarafta (bilateral) görülme sıklığı ise yaklaşık %20-40 kadardır.
Varikosel hastalığının nedenleri nelerdir?
Varikoselin nedenleri günümüzde tam olarak aydınlatılamamış olsa da çeşitli varsayımlar üzerinde durulmuştur.
Bu varsayımlardan kabul görenlerden bazıları; sağ ve sol testis toplardamarı arasında anatomik farklılıklar olması, toplardamarda kanın geriye akması ve bu akışı engelleyebilecek bir kapakçık sisteminin bulunmaması, sol böbrek toplardamarının aort ve üst mezenter atardamarı arasında sıkışması sonucu testis venlerinde kısmi tıkanma ve buna bağlı olarak testis toplardamarında genişleme görülmesi sayılabilir.
Varikosel belirtileri nelerdir?
Belirtiler arasında, testislerde ağrı, şişlik ve boyutunda küçülme sayılabilir. Ayrıca hastalar, testislerde sarkma, bir araya gelmiş damarsal şişlik (yumak şeklinde damarlar) şikayetleri ile başvurabilmektedir. Bacakların üst iç kısımlarında testislerin kenarına uyan bölgede çekilme şeklinde sızı görülebilir.
Varikosel tanısı nasıl konulmaktadır?
Varikosel tanısı; hastaların tıbbi ve üreme öyküsünü içeren sorgulanması (anamnez), fizik muayenesi ve en az iki semen analizini içeren değerlendirilme sonrası konur. Semen analizleri arasındaki süre 7 günden az, 3-4 haftadan uzun olmamalıdır. Tanıya yardımcı olarak skrotal renkli Doppler ultrasonografi yöntemi kullanılabilir. Varikoseli mevcut olan her hastaya hormon ve genetik testler rutin uygulanmamaktadır.
Varikoselin kaç evresi vardır?
Varikosel muayene bulgularına göre 3 gruba ayrılabilir.
- Grade 1 varikosel: Hastanın ıkınma esnasında yapılan muayenede tespit edilen varikoseldir.
- Grade 2 varikosel: Hasta ıkınmadan yapılan muayenede tespit edilen varikoseldir.
- Grade 3 varikosel: Gözle görülebilen varikoseldir.
- Subklinik varikosel: Muayene veya gözle tespit edilemeyen ancak görüntüleme yöntemleri ile saptanan varikosel olarak tanımlanır.
Çocuklarda varikosel görülebilir mi?
Adelosan (çocuk yaş) varikosel görülebilme oranı yapılan çalışmalarda % 14-20 olduğu ifade edilmiştir. Adelosan dönemde (11-19 yaş) saptanan varikosel genellikle aileler tarafından tespit edilir. Ağrı nadiren olur. En sık görülen belirtiler; testis kıvamında yumuşama, testis gelişiminde gerileme, boyutunda küçülme sayılabilir. Varikoseli saptanan çocuk ve adolesanlar en az yılda bir kez olmak üzere fizik muayene ve testis hacimlerinin ölçümü ile izlenmelidir. Ayrıca meni verebilen 16 yaş üstü adolesan hastalar yılda bir kez semen tahlili ile değerlendirilmelidir. Değerlendirme sonrası bazı hastalara cerrahi tedavi uygulanabilmektedir.
Varikosel hastalığının seyri nasıldır?
Varikoselin üreme üzerine etkileri mevcut olup, erişkin yaşlarda sperm değerlerinde değişikliklere neden olabilir. Bunlar; sperm sayısı, hareketliliği (motilite) ve yapısında (morfolojide) bozulmalar, testis boyutunda küçülme ve erkeklik hormonu olan testosteron seviyesinde azalma olarak sayılabilir. Varikoselin sperm parametreleri üzerine en sık görülen bulgusu ise; infertil (kısırlık) erkeklerin yaklaşık %90’ında sperm hareketinde azalma (astenospermi) olarak tanımlanır. Ayrıca %65’inde sperm sayısında azalma (oligospermi) olabilmektedir.
Varikosel nasıl tedavi edilir?
Varikosel tedavisinin en önemli amacı üremeyi korumak veya sağlamak olarak söylenebilir. Tedavisi cerrahidir. Varikoselin cerrahi tedavisinde (varikoselektomide) amaç, tüm internal spermatik ve eksternal spermatik toplardamarlarını ve bunu besleyen yan damarları bağlamak; vaz deferens ve damarlarını koruyarak bu yolla testisin toplardamar akışını sağlamak ve lenf damarlarını ve testis atardamarını korumaktır. Mikroskop veya optik büyüteç kullanılmadan yapılan geleneksel varikoselektomide, bazı küçük toplardamarların görülememesi nedeniyle bağlanamaması ve bunun sonucunda nüks görülmesi sorun oluşturmaktadır. Çok yüksek büyütmeli mikroskop kullanılarak uygulanan varikoselektomi (mikrocerrahi varikoselektomi) atardamar ve lenf damarlarının korunarak toplardamarların bağlandığı bir ameliyat tekniğidir. Bu ameliyat tekniği ile atardamar, toplardamar ve lenf damarı ayrımı mikroskopla rahat bir şekilde yapılmakta ve nüks varikosel, hidrosel, testis küçülmesi (atrofisi) gibi sorunlar çok daha seyrek görülmektedir.
Varikosel ameliyatı kararı nasıl verilir?
Varikoseli olan infertil bir erkeğin kadın partnerinde normal veya düzeltilebilir bir fertilite ptiblemi varlığı halinde palpabl varikosel saptanmışsa, artmış DNA hasarı ve semen parametrelerinde bozulma görülmüşse ameliyat kararı verilir.
Mikrocerrahi varikoselektomi ameliyatının avantajları nelerdir?
Varikosel ameliyatı mikroskop kullanılarak yapılırsa ameliyat alanı daha ayrıntılı olarak görülebilmektedir. Bu sebeple testisin atardamarları, toplardamarları ve lenf damarları kolaylıkla birbirlerinden ayırt edilebilmektedir. Ameliyat sırasında bağlanması gereken tüm toplardamarlar bağlanır, yanlışlıkla atardamarın ya da lenf damarlarının bağlanmasının önüne geçilebilmektedir. Atardamarlar bağlandığında testisin boyutu küçülüp fonksiyonunu yapamaz hale gelebilirken, lenf damarlarının bağlanması durumunda testis çevresindeki zarlar arasında gittikçe artan miktarlarda anormal sıvı birikimi (hidrosel) olabilmektedir.
Sperm analizinde meni görülmeyen hastalar (azoospermi) varikosel ameliyatı olabilir mi?
Sperm analizi sonucunda sperm tespit edilemeyen (azoospermi) fakat varikoseli olan hastalar da ameliyat edilmelidir. Eğer hastanın hormon değerleri normal sınırlarda ise varikosel ameliyatı sonrası spermin dışarı çıktığı görülebilmektedir. Yapılan çalışmalarda azoospermik hastalara varikoselektomi uygulandığında, dışarı sperm çıkışı olamasa bile mikroTESE yöntemi ile sperm arama işleminde sperm bulma ihtimalinin artabilmektedir.
Varikosel ameliyatının süresi ve hastanede kalış süresi ne kadardır?
Varikosel ameliyatı tek tarafa yapılıyorsa ameliyat süresi yaklaşık 45-60 dakika, iki tarafa yapılıyorsa 90-120 dakika arasında sürer. Eğer hasta daha önce varikosel ameliyatı olduysa ve varikoseli nüks ettiyse tek taraf için 60-75 dakika, iki taraf için 120 dakika üzerinde olabilir. Çünkü ikinci kez yapılan varikosel ameliyatında ilk yapılan ameliyat bölgesindeki yapışıklıklar dikkatlice düzeltilmektedir. Hasta operasyonun yapıldığı geceyi hastanede geçirdikten sonra ertesi gün hastaneden taburcu edilir.
Varikosel ameliyatının sonuçları nasıldır?
Varikoselin tedavisi sonrası, hastaların yaklaşık %50-80’inde semen parametrelerinde iyileşme görülebilmektedir. Gebelik oranları ise %20-69 arasındadır, gebelik en sık ortalama 7. ayda görülür. Tedavi sonrasında en sık düzelen parametre sperm hareketliliği olup, hastaların %70’inde görülebilir. Ayrıca hastaların yaklaşık yarısında sperm sayısında düzelme gerçekleşmektedir.
Varikosel ameliyatı sonrası takip nasıl olmalıdır?
Varikosel ameliyatı sonrası erişkin hastalar belli aralıklarla düzenli olarak takip edilmelidir. Semen analizleri tedavi sonrasında en az 1 yıl süreyle veya gebelik sağlanıncaya kadar 3 ayda bir tekrarlanmalıdır. Ameliyat sonrası ulaşılan gebelikler 3-11. aylar arasında artış göstermektedir. Varikosel ameliyatından 2 yıl sonra bile gebelikler sağlanmaktadır. Anatomik olarak varikoseli başarı ile tedavi edilmiş ancak gebelik izlenmemiş çiftlere ise yardımcı üreme tedavi yöntemleri önerilebilir.
